رجعت چیست؟

رجعت در لغت به معنای بازگشت است و در فرهنگ دینی عبارت است از بازگشت حجت‌های الهی و امامان معصوم(ع)و گروهی از مؤمنان محض و کفّار و منافقین محض به عالم دنیا، یعنی ایشان به امر خداوند، بار دیگر زنده شده و به دنیا برمی‌گردند و این دورنمایی از رستاخیز است که در همین عالم اتفاق می‌افتد. رجعت، روز تجلّی و مظهر عدالت الهی است که هم‌زمان با ظهور جهانی حضرت مهدی(عج) محقق خواهد شد.

رجعت دو مرحله دارد؛

مرحله‌ی اول) رجعت هنگام ظهور امام زمان(عج)؛ در این زمان، تعدادی از افرادی که دارای ایمان کامل هستند، زنده شده و به دنیا بازمی‌گردند تا امام زمان(عج) را یاری کرده و شوکت و عظمت حکومت جهانی ایشان را ببینند و از برکات آن بهره‌مند شوند. مفضل‌بن عمر می‌گوید: در مورد قائم(عج) مشغول صحبت بودیم و این‌که کسانی از اصحاب درحالی‌که منتظر حضرت بوده‌اند ولی از دنیا رفته‌اند، سرنوشت آن‌ها هنگام ظهور چه می‌شود؟ امام صادق(ع) فرمودند: «هنگامی که قائم(عج) قیام کند، مأمورین الهی در قبر به اشخاص مؤمن می‌گویند: ای بنده‌ی خدا! مولایت ظهور کرده است، اگر می‌خواهی به او بپیوندی، آزاد هستی و اگر بخواهی در نعمت‌های الهی متنعّم بمانی، باز هم آزاد هستی»[۱].

عده‌ای از کافران و منافقان معاند نیز زنده می‌شوند تا عذاب گردند و به مقداری از سزای کارهای ناشایست خود برسند. این افراد هرگز به میل و اراده‌ی خود برنمی‌گردند، زیرا رجعت برای آن‌ها بسیار ذلت‌بار و سخت است. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «مؤمنان برمی‌گردند تا عزیز شوند و چشمان آنان روشن گردد، و تبهکاران برمی‌گردند تا خداوند آن‌ها را خوار کند»[۲].

درست است که جایگاه اصلیِ پاداش و کیفر انسان‌ها، عالم آخرت است اما خداوند اراده کرده که بخشی از این اجر و کیفر، در همین دنیا عملی شود.

مرحله‌ی دوم) رجعت بعد از دوره‌ی حکومت امام زمان(عج) و شروع دولت کریمه؛ در این رجعت، ائمه‌ی معصومین(ع)همراه با اصحاب خاص خود و دشمنان سرسخت خویش، به تدریج به دنیا برمی‌گردند و دولت کریمه‌ی ائمه(ع)، شروع می‌شود. امام صادق(ع) در ذیل آیه‌ی ۸۲ سوره‌ی نمل می‌فرمایند: «رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند: … چون آخرالزمان شود، خدای تعالی تو را در بهترین صورت بیرون می‌آورد…»[۳].

اگرچه مردم در سالیان طولانی شاهد حکمرانی حاکمان ستمگر و حکومت نااهلان در زمین بوده‌اند اما با ظهور آخرین حجت الهی، حکومت آن‌ها به پایان رسیده و با روی کار آمدن حکومت اسلامی به رهبری ائمه اطهار(ع)، طعم خوشبختی و زندگی در زیر سایه­ی حکومت الهی را خواهند چشید و حکومت به رهبران شایسته خواهد رسید و این سنّـت الهی است که درنهایت رهبران و حاکمان روی زمین، صالحان و برگزیدگان الهی باشند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ‌[۴]؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین، جانشین (خود) قرار دهد همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است، به سودشان مستقر کند و بیم‌شان را به ایمنی مبدّل گرداند (تا) مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هرکس پس از آن کافر شود، به حقیقت همان فاسقان تبهکارند.

امام صادق(ع) در ذیل این آیه می‌فرمایند: «آیا نمی‌دانی که بیش‌تر انبیاء، در دنیا یاری نشده، بلکه همه به شهادت رسیدند و امامان هم پس از آن‌ها به شهادت رسیده و یاری نشدند. پس این نصرت وعده داده شده، در زمان رجعت محقق خواهد شد»[۵].

شاید بتوان گفت یکی از اهداف رجعت مؤمنان، یاری دین اسلام و کمک به تشکیل حکومت جهانی بر سطح کره‌ی خاکی بوده و اینکه دین اسلام بر همه‌ی ادیان و مکاتب بشری غلبه پیدا خواهد کرد. امام باقر(ع) در تفسیر آیه‌ی: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ[۶]؛  می‌فرمایند: «خداوند دین حق را در رجعت، بر سایر ادیان، غلبه و برتری می‌دهد»[۷].

[۱] الغیبه طوسی، ح ۴۷/۴۷۰، صص ۷۷۲ – ۷۷۱

[۲] بحارالأنوار، ج۵۳، ص۹۲

[۳] علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۵، ص۵۶۷

[۴] سوره نور، آیه ۵۵

[۵] بحارالأنوار، ج۵۳، ص۶۵

[۶] سوره صف، آیه ۹ (ترجمه: او کسی است که پیامبر خود را برای هدایت خلق (و ابلاغ) دین حق فرستاد تا او را هرچند مشرکان خوش ندارند، بر همه‌ی ادیان عالم پیروز گرداند).

[۷] بحارالأنوار، ج۵۳، ص۶۴